WSTĘP
Cmentarz
Stare Powązki jest najstarszym nieprzerwanie działającym katolickim
cmentarzem w mieście, skarbnicą rzeźby i małej architektury. Tu swoje dzieła
pozostawili najwybitniejsi polscy rzeźbiarze XIX i XX wieku. Znajdziemy tu
wybitne dzieła klasycyzmu, secesji i sztuki współczesnej. Cały 44 ha
teren cmentarza (tyle co całe państwo Watykan) objęty jest ścisłą ochroną
konserwatorską. To tu od 1975 roku odbywają się, zapoczątkowane przez
nieżyjącego już Jerzego Waldorffa, coroczne kwesty w dniu Wszystkich Świętych.
Kwestują osoby znane z telewizji i teatru, sportowcy oraz politycy. Zaduszkowa
kwesta wpisała się już na stałe w charakter Powązek.
Nigdzie w Polsce nie znajdziemy tylu grobowców pisarzy, poetów, aktorów,
naukowców, polityków czy artystów. Spoczęły tu ciała, m.in.: przywódcy
insurekcji warszawskiej Jana Kilińskiego, aktora i reżysera Wojciecha
Bogusławskiego, reformatora szkolnictwa Stanisława Konarskiego, polityka i
publicysty Hugo Kołłątaja, pisarza Bolesława Prusa, aktorów Hanki Bielickiej,
Ireny Kwiatkowskiej, Gustawa Holoubka, reżysera Krzysztofa Kieślowskiego i
wielu innych. Zwiedzanie Starych Powązek z przewodnikiem rozpoczynamy przy
bramie św. Honoraty.
W wielu opracowaniach na temat Powązek czytamy między innymi :
"Powązki to nie jest jeden cmentarz. Nawet nie dwa – Stare i Wojskowe, chociaż właśnie te dwa określenia najszybciej przypominają się na dźwięk słowa „Powązki” i automatycznie je dopełniają.
Powązki to nawet nie jest cmentarz, tylko teren na pograniczu Woli i Żoliborza, na którym znajduje się aż siedem nekropolii. Cmentarz Powązkowski nazywany zwyczajowo Starymi Powązkami przy ul. Powązkowskiej 1 oraz Cmentarz Wojskowy na Powązkach przy ul. Powązkowskiej 43/45 to największe z nich, najczęściej odwiedzane i w wyobraźni wielu osób połączone w jedno wielkie miejsce pamięci o historii, walce o wolność oraz najwybitniejszych polskich obywatelach.
Łączy je istnienie na każdym z nich Alei Zasłużonych, a dzieli wcale niemała odległość, którą najwygodniej, zwłaszcza w okolicach Wszystkich Świętych i Zaduszek, pokonywać autobusem (3-5 przystanków, ich liczba zależy od tego, którymi bramami zechcemy wchodzić na cmentarze), by zachować siły na spacery po tych niezwykłych miejscach pamięci. Bo można po nich wędrować godzinami i nie poznać wszystkich alejek, wybitnych dzieł sztuki sepulkralnej i zakątków wykreowanych nasadzeniami roślin i konstrukcjami grobowców oraz pomników."
https://www.gracetour.waw.pl/przewodnik-po-warszawie/wycieczki-tematyczne-po-warszawie/cmentarze-warszawy/zwiedzanie-cmentarz-stare-powazki/
CMENTARZ POWĄZKOWSKI. ROCZNICA ZAŁOŻENIA NEKROPOLII
4 Listopada
1790 Założono Cmentarz Powązkowski. Powązki to dawna osada, która wcześniej
nazywała się Mostki i należała do parafii w Starych Babicach. W 1770 przypisane
do Powązek grunty rolne wydzierżawione były przez małżeństwo: Adama Kazimierza
i Izabelę z Flemmingów książąt Czartoryskich. W 1790 r na zlecenie Melchiora
Szymanowskiego, który posiadał część dóbr na Powązkach osada przekształcona
została w cmentarz.
Cmentarz początkowo miał powierzchnię ok. 2–2,5 ha. W 1792 ukończono tam budowę
kościoła św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez duchowieństwo warszawskie, a
zaprojektowanego przez Dominika Merliniego.
W tym czasie, nekropolie przenoszono za granice miast. Projektem zajął się
Dominik Merlini, włoski architekt zajmujący się m. in. Łazienkami Królewskimi.
Zaprojektował on też kościół pod wezwaniem św. Karola Boromeucza, a ufundował
go Stanisław August i prymas Michał Poniatowski. Otwarcie cmentarza połączono z
uroczystością i ukończeniem katakumb i rozpoczęciem budowy kościoła. Po
poświęceniu cmentarza 20 maja 1792 r poświęcono kaplicę cmentarną. W ołtarzu
umieszczono zachowany do dziś obraz pędzla J. Walla, przedstawiający patrona
świątyni św. Karola Boromeusza.
Jeszcze przed poświęceniem cmentarza wystawiono tam również tzw. katakumby. Murowane, kryte dachówką, stały się miejscem spoczynku osób z rodziny i otoczenia króla Stanisława Augusta, a także wielu znanych zasłużonych dla kraju postaci.Współautora Konstytucji 3 Maja ks. Hugona Kołłątaja, hetmana wielkiego litewskiego i mecenasa sztuk Michała Kazimierza Ogińskiego, literata i działacza Oświecenia ks. Franciszka Bohomolca, architekta królewskiego Dominika Merliniego, prymasa Michała Poniatowskiego. Dziś w porównaniu do 1790 r nekropolia powiększyła się 44-krotnie. Cmentarz był wielokrotnie powiększany i dziś zajmuje 43 ha.
Dla porównania Watykan – 44 ha.Położony jest na terenie dzielnicy Wola, między ulicami: Okopową, Powązkowską, Tatarską i Jana Ostroroga. Cmentarz powiększał się wraz z ,,czarnymi dniami" Warszawy. Zmarłych przybyło po Insurekcji Kościuszkowskiej 1794, po wojnach napoleońskich i Powstaniu Listopadowym 1830-31. Gwałtowny wzrost, nie tylko liczby grobów, ale też prestiżu, nastąpił po 1838r Wtedy zamknięto Cmentarz Świętokrzyski i cmentarz na Koszykach. Powązki stały się wtedy jedyną nekropolią na lewym brzegu Wisły.
SPOCZYWAJĄ NA POWĄZKACH WIELCY POLACY.
W wydzielonych kwaterach pochowano 2,5 tys. żołnierzy ekshumowanych z pól
bitewnych wokół Warszawy, ofiary wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-1920,
w innych spoczęli żołnierze licznych polskich formacji wojskowych z I wojny
światowej: Legiony, P.O.W., Dowborczycy, Hallerczycy. Na cmentarzu znajdują się
symboliczne groby, takie jak „Dolinka Katyńska” i miejsce potajemnych pochówków
„Łączka”, związane z ofiarami reżimu komunistycznego, zamordowanymi w więzieniu
mokotowskim w Warszawie w latach 1948–1955. W 1925 r wzdłuż południowej ściany
katakumb założono Aleję Zasłużonych. Rząd grobów w Alei otworzyło miejsce
spoczynku Władysława Reymonta autora ,,Chłopów" laureata literackiej
Nagrody Nobla. Tu znajduje się symboliczny grób Stefana Starzyńskiego,
przedwojennego prezydenta Warszawy, bohaterskiego obrońcy stolicy we wrześniu
1939 r., zamordowanego przez Niemców.
Groby mają tu również prezydenci Ignacy Mościcki oraz przywódcy Państwa Polskiego Podziemnego. Swe groby mają lotnicy Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura.Spoczywają tu artyści, ludzie teatru, filmu i poeci, m.in. Stefan Jaracz, Józef Węgrzyn, Jadwiga Smosarska, Kalina Jędrusik, Józef Elsner, Stanisław Moniuszko, Jan Kiepura, Leopold Staff, Bolesław Leśmia. Wśród pochowanych ok. 1 miliona osób, znajduje się wielu znanych i zasłużonych osób: żołnierze powstań narodowych od insurekcji kościuszkowskiej do powstania warszawskiego, wybitni pisarze, poeci, uczeni, artyści, aktorzy, myśliciele, lekarze, prawnicy, duchowni.
W Katakumbach obok Alei Zasłużonych są mogiły popularnych piosenkarzy: m.in Ireny Jarockiej i Czesława Niemena, nagrobki rodziców Fryderyka Chopina, poety Zbigniewa Herberta, kompozytora Witolda Lutosławskiego, reżysera Krzysztofa Kieślowskiego.Spoczywa tu kurier z II wojny światowej Jan Nowak Jeziorański i Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, Irena Sendlerowa, która uratowała od zagłady 2500 żydowskich dzieci.
POWSTANIE WARSZAWSKIE I CZAS WOJNY
W czasie II wojny światowej nekropolia nie ucierpiała zbytnio, były tam magazyny powstańczej broni i miejsca koncentracji oddziałów, ale pod koniec wojny spłonął kościół i zabudowania kancelarii m.in. archiwum cmentarne. Jeszcze w czasie okupacji na terenie cmentarza działała Armia Krajowa. Były tu składy broni, tu odbywały się potajemne spotkania i wykłady wojskowe, przez mur cmentarza szmuglowano żywność do getta warszawskiego.
W warunkach konspiracji chowanie poległych, zwłaszcza na cmentarzu wojskowym, wiązało się z olbrzymim ryzykiem i wymagało od organizatorów takich pogrzebów wyjątkowych starań i zabiegów. Potrzebna była pomoc osób cywilnych szpitali, prosektoriów, przedsiębiorstw pogrzebowych, urzędników i akty zgonu, grabarzy, a także uzyskanie ,,lewych papierów".
Z czasem powstawały wyspecjalizowane komórki do tych prac, niemniej historię konspiracyjnych grobów na Wojskowym Cmentarzu wypada uznać za czyn wyjątkowy, zasługujący na najwyższe uznanie.Kwatera Brzozowych Krzyży. Pochowani są w niej polegli w okresie wojny: żołnierze Grup Szturmowych Szarych Szeregów, sanitariuszki, łączniczki AK, żołnierze harcerskiego batalionu „Zośka”.
Ale tylko część ma swoje mogiły. Nie wszystkich odnaleziono. Ich nazwiska wyryto na wielkiej tablicy — barykadzie z czarnego sjenitu, przy wejściu na kwaterę.Na Wojskowych Powązkach możemy odnaleźć mogiły członków m.in. batalionów ,,Zośka", ,,Parasol", ,,Kiliński", ,,Czata 49" czy ,,Krybar", a także zgrupowań ,,Radosław", ,,Kryska" i ,,Żywiciel". Wśród towarzyszy walk spoczywają bohaterowie ,,Kamieni na szaniec" Jan Bytnar ,,Rudy", Aleksy Dawidowski ,,Alek" i Tadeusz Zawadzki ,,Zośka".Znalazły tu swoje miejsce w spoczynku szczątki i prochy ponad 100 tys. cywilnych i wojskowych ofiar powstania warszawskiego
Miejscem szczególnej pamięci jest znajdujący się pośród mogił pomnik Gloria Victis. To przy nim tradycyjnie składane są kwiaty 1 sierpnia o godz. 17:00.Na Wojskowych Powązkach zbudowano także pomnik-grobowiec upamiętniający dowódców Armii Krajowej, generałów: Stefana Roweckiego ,,Grota", Tadeusza Komorowskiego ,,Bora", Leopolda Okulickiego ,,Niedźwiadka" i Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego ,,Torwida".Jest tu też pomnik żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych walczących w powstaniu oraz symboliczny grób lotników RAF poległych podczas niesienia pomocy powstańcom.
PO WOJNIE. ,,ŁĄCZKA"
Po wojnie w 1945 w budynku katakumb utworzono mauzoleum, gdzie złożono prochy zamordowanych w obozach koncentracyjnych.Powązki to miejsce, w którym od połowy 1948 chowane były potajemnie ciała więźniów więzienia mokotowskiego na tzw. „łączce”. Miejsce znajdowało się na Cmentarzu Cywilnym. Na miejscu tym urządzono kompostownię, potem śmietnik, a w 1964 włączono je do Cmentarza Wojskowego, nadając obu częściom, cywilnej i wojskowej nazwę: Cmentarz Komunalny – Powązki. Zwłoki pomordowanych, którzy pochowani zostali symbolicznie „Na Łączce” Cmentarza Wojskowego, chowane były jednak także potajemnie w innych częściach Warszawy i okolic.
IPN, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i Ministerstwo Sprawiedliwości realizowały w latach 2012–2013 projekt naukowo-badawczy „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944–1956”.
Ekshumacje
prowadzone pod kierunkiem prof. Krzysztofa Szwagrzyka rozpoczęto 23 lipca 2012
r. Potwierdziły się przypuszczenia o masowych grobach ofiar zbrodni
komunistycznych lat 1944–1956.
W pracach uczestniczyło ponad 50 specjalistów i ok 250 wolontariuszy, również
spoza Polski. Wydobyto szczątki ponad 300 ofiar. Na terenie ,,Łączki"
znajduje się Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.
ZAKOŃCZENIE
Cmentarz Starych Powązek, jeden z najpiękniejszych i szczególnie cennych w Europie, jest panteonem dwustu lat trudnej sławy i chwały Polski i jej wybitnych ludzi, patriotów. Jego wyjątkowe znaczenie polega na tym, że "stanowi wszechstronnie bogate muzeum dziejów miasta, którego już nie ma" - pisał Jerzy Waldorff, założyciel i wieloletni przewodniczący Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami.
Komentarze
Prześlij komentarz